Polskie dzieci są zaliczane do najszybciej tyjących w Europie - już co piąte z nich boryka się z nadwagą lub otyłością. A to oznacza, że są narażone na rozwój cukrzycy typu 2. Program realizowany przez Novo Nordisk w 41 miastach na całym świecie, takich jak: Belgrad, Szanghaj, Kopenhaga, Rzym, Huston czy Buenos Aires ma na celu aktywizację lokalnych społeczności wokół poprawy zdrowotności - od lepszej diety po aktywność fizyczną i edukację na temat zdrowia. Program obejmuje 130 mln osób.

W 2019 r. Polska, jako pierwszy kraj w Europie Środkowo-Wschodniej, dołączyła do programu Cities Changing Diabetes i w czasie zeszłotygodniowej konferencji prasowej mówiono o doświadczeniach z jego realizacji. W różnych częściach świata programy mają różne zakresy, ale cel zawsze ten sam. - Zahamowanie niebezpiecznego trendu przyrostu masy ciała mieszkańców, a w przyszłości jego odwrócenie - mówiła dr Małgorzata Gałązka-Sobotka, kierownik projektu CCD w Polsce, dyrektor Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego. Od lat apeluje ona o większy nacisk na profilaktykę m.in. zasiadając w Radzie NFZ.

Dlaczego akurat miasta?

Jak podkreślano na konferencji to tam niekorzystne zmiany dotyczące stylu życia następują szczególnie szybko. I rozwijają się choroby cywilizacyjne. A procesy urbanizacyjne na świecie postępują nieprzerwanie. - Obecnie już ponad połowa populacji świata mieszka w miastach, a do 2050 r. mają to być ponad dwie trzecie - mówiła Magdalena Paradzińska, dyrektor generalna Novo Nordisk Polska.

Polska postawiła na dzieci

- Skoncentrowaliśmy działania na środowisku szkolnym: uczniach i nauczycielach. Jak wynika z badań, przeciętnie uczniowie w szkołach spędzają 41 godzin tygodniowo i to właśnie wtedy kształtują oni swoje postawy prozdrowotne, także w rozmowach z pedagogami i poprzez obserwację ich postaw - tłumaczyła dr Gałązka-Sobotka. Wyjaśniła też, że z nadwagą i otyłością zmaga się niemal 30 proc. ośmiolatków i około 20 proc. dzieci i młodzieży w wieku 10-16 lat.

Prof. Leszek Czupryniak, diabetolog i przedstawiciel Rady Naukowej CCD w Polsce podkreślał, że sytuację dodatkowo pogorszyła pandemia - w przypadku dzieci i młodzieży lockdowny i zdalna nauka. Ale problem dotyczy też dorosłych. - Połowa Polaków przytyła średnio o 6 kilogramów - informował.

Prof. Maciej Małecki, kierownik Katedry i Kliniki Chorób Metabolicznych Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, zasiadający w  radzie naukowej CCD w Polsce, mówił, że prewencja czynników ryzyka, takich jak otyłość, cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze czy zaburzenia lipidowe, jest najbardziej wartościowa.

- Gdy mówimy o prewencji wtórnej, np. już po zawale serca, to właściwie znaczy, że system doznał porażki. Pozostaje tylko łagodzić skutki nieuleczalnej choroby, wiążącej się z wieloma różnymi powikłaniami, m.in. kardiologicznymi. Powinniśmy zapobiegać takim zdarzeniom medycznym - podkreślał Małecki. I jak zaznaczył, najlepszym okresem do prewencji czynników ryzyka jest właśnie okres szkolny. - Gdy dziecko ma kilka, kilkanaście lat, utrwalają się nawyki dotyczące żywienia, uprawiania sportu, wysiłku fizycznego - wyjaśniał. Chwalił krakowską i warszawską inicjatywę, w którą włączyły się samorząd, kuratorium, szkoły, nauczyciele.

Raport z realizacji

To, co jest bardzo ważne, a niestety często w różnych programach, nawet rządowych, bywa pomijane, to szczegółowy raport z realizacji zadań. Dla CCD przygotowała go Uczelnia Łazarskiego. Zawiera on też zbiór rekomendowanych działań na najbliższe lata.

W prace zaangażowało się grono kilkudziesięciu ekspertów - lekarzy, naukowców, samorządowców, przedstawicieli administracji rządowej.

Dokument „Szkoła, gmina, system - partnerstwo przeciw epidemii otyłości i cukrzycy” dostępny jest tutaj: https://izwoz.lazarski.pl/projekty-badawcze/szkola-gmina-system-partnerstwo-przeciw-epidemii-otylosci-i-cukrzycy/.

Marta Pawłowska, redaktor prowadząca raportu „Szkoła, gmina, system - partnerstwo przeciw epidemii otyłości i cukrzycy” mówiła m.in. o tym, że polski nastolatek spędza średnio biernie przed monitorem aż 12 godzin dziennie. Ponadto 40 proc. młodzieży w wieku 10-17 lat regularnie dosładza potrawy i napoje, a tylko jeden na trzech nastolatków je regularnie warzywa i owoce w zalecanej ilości. Co piąty nastolatek ma już za sobą doświadczenie diet odchudzających. Zwracała też uwagę, że niewystarczająca liczba godzin snu może prowadzić do otyłości. I stwierdzono istotny związek między krótkim czasem snu a zwiększonym ryzykiem nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży.

Zwracano też uwagę na to, że otyłość nie zależy od samych dzieci. Dr hab. Michał Brzeziński, pediatra z Zakładu Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego zwracał uwagę, że mówienie o kimś, że jest otyły, bo lubi za dużo jeść czy nie lubi się ruszać, trzeba odrzucić do lamusa. - Powodem jest często brak wiedzy, brak realnych warunków do kształtowania dobrych nawyków, których szkoła ani dom nie rozwijają w odpowiedni sposób. Środowisko jest często nieprzygotowane - wyjaśniał pediatra. Mówił o tym, że nawet jeśli jest boisko, to brakuje animatora, który np. co drugi dzień organizowałby grupę dzieci.

Grzegorz Błażewicz, zastępca Rzecznika Praw Pacjenta podkreślał, że raport to cenne źródło informacji i wniosków dla ministra zdrowia, NFZ oraz ministra edukacji. - RPP od wielu lat wskazuje na te problemy dzieci i młodzieży wymagające pilnego rozwiązania. Wiele tematów jest realizowanych. Wiele mówi się teraz o psychiatrii dzieci i młodzieży, ale to naczynia połączone. Kwestie związane z odżywaniem mogą przenikać się ze zdrowiem psychicznym - wyjaśniał.

Lokalna współpraca

Wiceminister zdrowia Maciej Miłkowski, który w 2019 r. brał udział w inauguracji programu, w czasie konferencji także chwalił inicjatywę. Podkreślał, że w walce z otyłością wśród najmłodszych swoje siły w Krakowie i Warszawie połączyło wiele instytucji i środowisk. 

Samorządowcy opowiadali też o innych swoich prozdrowotnych inicjatywach. W stolicy szykowany jest Program polityki zdrowotnej w zakresie profilaktyki oraz leczenia nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży do 15 r.ż. zamieszkałych na terenie m.st. Warszawy. - Planujemy zapewnienie cyklicznych konsultacji z lekarzami specjalistami pediatrii lub chorób metabolicznych, stworzenie poradni dietetycznych oraz  organizację warsztatów edukacyjnych dla rodziców i opiekunów - powiedziała Beata Krzysztoń-Ulijasz, naczelnik wydziału w Biurze Polityki Zdrowotnej Urzędu M. St. Warszawy.

Z kolei Kraków wśród różnych inicjatyw wymienił pomysł na organizację kuchni w domu opieki społecznej dla uczniów ze specjalnymi potrzebami żywieniowymi. To - jak podkreślała Elżbieta Kois-Żurek, dyrektor wydziału Polityki Społecznej i Zdrowia Urzędu Miasta Krakowa - może pomóc rodzinom, których dzieci muszą mieć specjalnie przygotowywane posiłki.

Uczestnicy podkreślali też, że działania były oddolne i dobrowolne. Zamiast zakazywać - edukowano i zachęcano do prozdrowotnych działań.

Rekomendacje z raportu „Szkoła, gmina, system - partnerstwo przeciw epidemii otyłości i cukrzycy”

• stworzenie sieci poradni profilaktyki i leczenia otyłości dla dzieci,

• organizacja poradni profilaktyki i leczenia otyłości dla dzieci,

• stworzenie zintegrowanego systemu informatycznego do gromadzenia informacji bilansowych dla rodziców i lekarzy POZ (przebudowa obecnego systemu bilansów),

• cykliczne warsztaty kreatywne dla nauczycieli, dzieci i opiekunów włączające społeczność szkolną do projektowania i wdrażania inicjatyw budujących kulturę zdrowia.

Polecamy także:

Otyłość może prowadzić do ponad 200 powikłań

MZ zmieni program leczenia otyłości KOS-BAR. Obejmie więcej pacjentów

Niedożywienie jako poważny problem chorych na nowotwory

Dr M. Wyleżoł: Co czwarty Polak mierzy się z chorobą otyłościową